Thời điểm các ông lớn công nghệ nổi lên trở thành những đế chế tỷ đô cũng là lúc diễn ngôn về sự tiện lợi vươn lên nắm vai trò chủ đạo. Người ta nói rằng thế giới sẵn sàng trả rất nhiều tiền cho sự tiện lợi, rằng mỗi năm các công ty công nghệ vẫn bỏ rất nhiều tiền ra chỉ để ứng dụng của họ nhanh hơn một chút và biết cách làm nút nào to hơn nút nào nhỏ đi phù hợp hơn với hành vi người dùng. Có người còn mạnh miệng nói rằng hồi cáo chung của lịch sử thiết kế sẽ dừng lại ở đoạn mọi ứng dụng lớn nhất của nhân loại dùng chung một thiết kế UI/UX, bởi nó tối ưu nhất và hiệu quả nhất, tức tiện lợi cho người dùng nhất, không còn phương án nào tốt hơn.
Diễn ngôn này, sau còn lan ra nhiều lĩnh vực khác. Tôi thấy nhiều cậu writer thậm chí cũng đã nhanh chóng “nhận ra bài học” rằng họ phải phục vụ sự tiện lợi cho người đọc để kích thích người ta nhanh chóng quăng lại mấy đồng bạc lẻ. Tri thức là tương đối, chữ nghĩa thì linh hoạt, nên ai không thích đọc dài thì mình viết ngắn, ai không thích đọc phức thì mình viết giản - họ bảo. Tôi thậm chí còn loại bớt hai từ tạp và đơn cho câu nó gọn để ví dụ thêm phần sinh động.
Đồng ý rằng sự tiện lợi sẽ giúp các bạn kiếm được tiền. Không có gì để bàn cãi. Sự tiện lợi là tổng hoà mỗi thứ một chút từ lòng tham, lười biếng và khoái cảm. Bạn giải quyết được nó và biết cách vòi tiền người khác thì lại tốt cho bạn quá. Nhưng tôi không đồng ý rằng nó sẽ giúp thế giới trở nên tốt đẹp hơn đâu. Cứ đẩy tiện lợi đến mức cực đoan nhất, ta sẽ thấy một xã hội utopia như trong The Matrix. Còn gì tiện hơn việc nằm một chỗ, chất dinh dưỡng bơm thẳng vào máu, còn hình ảnh và cảm giác về thế giới xung quanh cấy trực tiếp vào não?
Nhưng cũng chẳng cần nói xa xôi đến thế. Tôi không đứng về phía sự tiện lợi vì tôi nhận ra mình cảm thấy sống nhất và giàu cảm xúc nhất ở những đoạn bất tiện.
Hình minh hoạ của bài này là ảnh chụp vội cô bán chè gần công ty. Tôi thích ăn chè, nhưng phải là chè ngon, nên thường không ăn trừ khi có dịp hoặc đủ hứng để đến những quán ngon tôi biết vốn nằm khá xa chỗ tôi ở. Nhưng sau tìm được cô này bán ngon, lại rẻ, chỉ có 10 nghìn một cốc. Tôi hay ghé mua khi tiện đường đi ăn về, nhưng cũng hay đi ngược đường để mua giữa trưa nắng. Những thứ giá trị lôi người ta xềnh xệch khỏi thứ gọi là “sự tiện lợi”. Còn những thứ cùi hủi như nhà ở chung cư xung quanh vắng vẻ, thì đẩy người ta vào những Circle K, GS25 hay Phở 24… và những cú tặc lưỡi tự nhủ “nhưng mà tiện”.
Sự tiện lợi tìm thấy lợi thế của nó ở những nơi nghèo nàn lựa chọn. Một vòng xoáy vô tận cho đến khi nào đến The Matrix thì thôi.
Tôi thích ăn chè vì ngày xưa mẹ hay nấu chè cho tôi ăn mỗi khi tôi thèm. Và tôi biết điều ấy bất tiện cho mẹ. Chúng tôi không trữ sẵn đậu ở nhà, nên khi nào ăn thì phải đi mua về. Rồi ngâm. Rồi nấu. Còn phải chuẩn bị nước cốt dừa các thứ các thứ, vốn đều không phải thứ có sẵn. Nhưng tôi thường hay xoa bụng than vãn “thèm chè quá” giữa trưa nắng, và hiếm khi không được đáp ứng. Mẹ tôi mà muốn tiện, thì bây giờ có lẽ tôi đã không thích ăn chè.
Điều này cũng đúng với cả khi tôi đến nhà họ hàng chơi. Bố mẹ tôi thường chở tôi đến nhà cô dì chú bác chơi vài hôm rồi đón về, hoặc cô chú chở tôi về. Mỗi khi qua nhà họ hàng chơi, mọi người cũng sẽ hỏi xem tôi thích ăn gì để đi chợ nấu, có thèm ăn chè ăn bánh gì không. Lần nào tôi đến chơi, mâm cơm cũng toàn món ngon. Là trẻ con nhưng không vì thế mà không phải là khách, và tôi biết đón tiếp như vậy bất tiện cho mọi người. Tôi thích qua nhà những cô dì chú bác “sẵn sàng bất tiện” nhất, và đến tận bây giờ vẫn còn quý họ. Còn sự xuề xoà, tiện lợi, dễ chịu cho gia chủ kiểu gì cũng sẽ khiến khách khứa khó xử. Chúng tôi không giàu, nhưng những quy tắc cơ bản nhất thì không cần phải loay hoay để học và hiểu.
Mọi người cũng không hút thuốc trước mặt trẻ em vì tiện. Không chửi nhau trước mặt bọn trẻ cho tiện. Không để trẻ con chơi một mình vì tiện. Sau này tôi cũng nhận ra bố mẹ nếu vì tiện, đã không cho tôi đi học xa nhà; buổi tối có các hoạt động ngoại khoá cũng không chở tôi đến trường rồi đợi hết sự kiện mới đón về vì tiện. Mọi người cũng sẽ không chuyển nhà đến nơi phù hợp cho con cái của mình, nếu họ ưu tiên cho sự tiện lợi.
Bạn của tôi cũng đã không đòi chạy từ Hồ Tây ra Nội Bài để đón nếu chú ý tới sự bất tiện. Tôi cũng thấy bất tiện, vì đi taxi tiện lợi hơn nhiều. “Nhưng để làm gì”. Ừ, để làm gì nhỉ. Rồi tôi chấp nhận đề nghị được đón và bảo lại rằng “mai tôi mời bữa cocktail”. Những bữa tiệc công ty cũng vui hơn khi mọi người mua đồ về bày, hơn là ra quán “cho tiện”.
Làm việc tốt thường bất tiện. Ta cảm kích bởi vì người khác sẵn sàng làm điều họ cảm thấy bất tiện, nhưng tốt cho mình. Chúng ta sống ở những đoạn cùng vượt qua sự bất tiện như vậy. Gắn bó với nhau và trở nên khác biệt trong mắt người khác nhờ sự sẵn sàng nhận lấy sự bất tiện về phía mình.
Nên dạo này tôi bắt đầu nghĩ, bắt đầu xem lại toàn bộ cuộc đời của mình để nhớ ra liệu mình thường xuyên làm những việc bất tiện cho bản thân nhưng đem lại lợi ích cho người khác nhiều như thế nào. Cũng nhiều phết, thật may. Tôi cũng nhớ lại những người xung quanh, để nhớ ra ai đã luôn sẵn sàng làm gì đó bất tiện, và nhớ ra họ đáng trân trọng như thế nào.
Cuộc sống này còn lại gì nếu như nó chỉ toàn những trải nghiệm trơn láng, nhẵn nhụi, dễ chịu, tiện lợi. Văn hoá liệu sẽ tồn tại ở đâu, khi người ta chỉ chăm chăm dắt nhau ra quán, thay vì sum họp bày vẽ phức tạp thêm việc cho nhau?
Tôi hy vọng sau này gia đình của mình sẽ là những người sẵn sàng bày vẽ để mỗi thành viên đều thấy trân quý lẫn nhau như thế nào. Chứ không phải kéo nhau ra KFC cho tiện, rồi lại dành thời gian và tâm trí tiết kiệm được nhờ sự tiện lợi ấy cho những thứ vô nghĩa khác.
Xe chè này ở Tô Hiến Thành đoạn gần cổng Bách Khoa, gần xe bán đậu hũ nóng (đậu hũ nóng cũng ngon). Mọi người có dịp nên ghé mua ủng hộ. Nghe cô bảo bọn sinh viên dạo này không ăn chè nữa. Đôi lúc tôi cũng chỉ muốn ác mồm bảo “thôi kệ bọn không biết thưởng thức”, nhưng rõ là bùa chú từ sự tiện lợi mạnh mẽ ở chỗ nó khiến sự bất tiện ngày càng trở nên bất tiện hơn. Còn động lực gì để bán chè ngon khi chẳng ai ăn.
Mọi người hay nhầm lẫn thứ gì tồn tại thứ đó có giá trị. Haiz, tôi không biết liệu các bạn phải mất đi bao nhiêu thứ gì nữa mới nhận ra được sự thật, rằng những thứ tốt đẹp sẽ không tồn tại mãi, và cái sau không luôn tốt hơn cái trước. Có những thứ, những người, chỉ xảy ra trong đời bạn một lần. Và bạn phải vượt qua sự bất tiện để giành lấy.