Hôm nay mình không chia sẻ về học hành hay self-development, mà muốn kể lại một mảng khá “đen” nhưng rất thật trong thế giới IT:
OT Free — Làm thêm không lương, vì dự án, vì team, và... đôi khi vì bị dụ.

🔹 Vì sao lại nói riêng ngành IT?

Vì mình không rõ ngành khác thế nào, nhưng ở IT thì mình thấy hiện tượng này phổ biến đến mức thành “văn hóa” trong ngành này luôn ấy ạ ^^.
Còn “vì sao OT Free”? Vì mình từng trải qua — không chỉ một, mà 2 công ty trở lên. Và cả những công ty này đều có chung một kịch bản: “cháy dự án” → “cứu hỏa bằng con người” → “xin lỗi, công ty không có budget OT”.

🔹 Câu chuyện thật, không thêm mắm muối

Dự án mình từng tham gia mới kick-off được vài tháng, PM thì thiếu kinh nghiệm, dự án bắt đầu trượt tiến độ.
Khi nguy cơ “cháy deadline” ập tới, thay vì dừng lại đánh giá nguyên nhân, sếp cũ của mình đã chọn cách “chữa cháy” kiểu cũ:

  • Thúc ép anh em làm nhanh hơn, dùng ngôn từ thao túng tâm lý để anh em "OT Free" vì chỉ số EE của dự án đạt mức thấp nên không còn tiền chi trả OT

  • Mỗi ngày đều nhắn tin riêng cho từng người, nhờ ae “cố thêm chút nữa”, “chỉ tuần này thôi”, “vì tương lai dự án”

  • Tối nào cũng ping liên tục “em fix nốt cái này nhé, mai còn build”

 

Còn mình — ngoài vai trò BrSE — còn phải test, làm sub PM, support dev + tester

  • 3 tháng liên tục làm việc từ 9h - 21h tối - không nghỉ trưa - Buổi tối OT free đến 2–3h sáng, OT lẫn thứ 7 + chủ nhật.

▶️ Kết quả là:

  • Các anh em OT free được tháng đầu tiên thì bắt đầu rụng, tinh thần đi xuống, sức khỏe kiệt quệ

　→ Lúc này sếp cũ mới quyết định cho mọi người OT, nhưng lại yêu cầu chỉ log 1/2 số giờ thực tế mọi người đã làm.

  • Còn mình thì OT free trụ đến 3 tháng, và vì “vị trí BrSE là middle management, công ty không tính OT” ^^

    Lúc đó mình tự nhủ: “Ừ, thôi coi như mình đang ‘cống hiến’.”
    Nhưng sau 3 tháng, khi sức khỏe đi xuống, tinh thần cạn kiệt — mình mới nhận ra: “Thứ mà mình nghĩ là cống hiến, thật ra chỉ là đang bán rẻ bản thân trong im lặng.”

🔹 Kinh nghiệm về việc OT

1️⃣ Làm rõ: OT là do mình yếu, hay do dự án yếu?

Đừng vội reject hay đồng ý OT ngay, mà bạn cần phải phân tích kỹ lưỡng yếu tố sau:

  • Công việc trễ do mình chưa đủ skill → thì mình nên tự chịu, xem như đầu tư học phí.

  • Công việc trễ vì yêu cầu không rõ, khách hàng đổi spec liên tục, hoặc PM estimate sai → thì đó là lỗi của hệ thống quản lý, không phải của bạn.
    👉 Hãy phân biệt rõ: OT vì phát triển bản thân ≠ OT vì người khác quản lý kém.

2️⃣ OT đôi khi cũng là cơ hội “lên tay”

Có những lúc mình chủ động OT — không phải vì bị ép, mà vì muốn hiểu sâu hơn về domain, muốn giỏi hơn trong role của mình.
Thời gian đó, mình tự học run SQL, viết document, đọc testcase, run test,....
Nhờ vậy mà skill mình tăng rất nhanh, và cũng hiểu hơn cách một hệ thống thực sự vận hành ra sao.
Tất nhiên, đây là OT tự nguyện — kiểu OT mà bạn cảm thấy “đáng” vì nó phục vụ chính bạn, chứ không phải vì deadline của ai khác.

 

3️⃣ Dự án hết budget, deadline siết cổ — phải làm sao?

Trường hợp này chắc ai làm IT cũng gặp: PM bảo “không có tiền OT đâu, nhưng dự án này quan trọng lắm.”
Nếu bạn còn trẻ, muốn học hỏi và sẵn sàng “đầu tư thời gian” thì cứ xác định ranh giới rõ:

  • Làm có giới hạn thời gian (ví dụ chỉ 1–2 tuần).

  • Chỉ hỗ trợ phần nào bạn thấy hợp lý, đừng biến nó thành thói quen.

Còn nếu bạn đã có kinh nghiệm, hãy học cách đàm phán.
Có nhiều cách “nói khéo”:

“Em hiểu tình hình dự án, nhưng nếu OT nhiều thế này, team mình có thể xin khách hàng hỗ trợ thêm budget không ạ?”
“Nếu dự án không thể trả OT, mình có thể xin nghỉ bù hoặc trade-off workload cho hợp lý được không?”

Bạn hãy nhớ rằng, IT không phải ngành “tình nguyện viên”.
Bạn đang dùng chất xám và thời gian của mình — hai tài sản quý giá nhất của người làm nghề trí óc.

4️⃣ Đừng để OT thành “chứng minh năng lực”

Nhiều người nghĩ “mình OT nhiều thì sếp sẽ quý hơn”.
Sai.
Một sếp giỏi sẽ đánh giá bằng hiệu quả công việc, không phải bằng thời gian bạn mất ngủ.
Còn sếp dở thì chỉ thấy: “À, thằng này OT tốt, lần sau giao thêm việc cũng được.”
👉 OT không chứng minh bạn giỏi hơn, nó chỉ chứng minh bạn dễ bị sai khiến hơn.

5️⃣ Ghi lại log OT, lưu lại chứng cứ

Nghe có vẻ “phòng thủ”, nhưng đây là kỹ năng sinh tồn trong môi trường IT.
Nếu bạn bị yêu cầu OT vì task phát sinh, nhanh trí cap evidence

  • Tin nhắn yêu cầu OT

  • Task assignment trong tool (Jira, Redmine, Trello, v.v.)

  • Thời điểm commit code, test report hoặc chat log

Không phải để “đấu tranh” ngay lập tức, mà để có căn cứ nếu sau này cần review workload, đánh giá performance, hoặc bảo vệ quyền lợi cá nhân.
Dù sao thì bạn có dữ liệu thực tế và evidence thì vẫn tốt hơn là bạn nói bằng "mồm".

6️⃣ Học cách “tắt công tắc công việc”

Dân IT rất hay bị “nhiễm” chứng: làm xong vẫn nghĩ về bug.
Nếu bạn OT xong mà đầu óc vẫn chạy test case trong mơ, thì bạn đang làm việc cả trong giấc ngủ.
Hãy học cách reset: tắm nước nóng, xem phim review nhảm nhí của Trung quốc, đi cà phê, hay gì cũng được — miễn đừng mở app chat công việc ^^

 

7️⃣ Đừng ngại nói “Không”

Trong ngành IT, nói “Không” không có nghĩa là chống đối — mà là biết giới hạn của mình.
Nếu PM hay khách hàng yêu cầu OT vô lý, bạn có thể nói một cách chuyên nghiệp:

“Em hiểu độ ưu tiên của task, nhưng nếu OT liên tục thì chất lượng output sẽ giảm. Em đề xuất điều chỉnh plan để đảm bảo chất lượng.”

Tin mình đi, cách nói này vừa thể hiện bạn có trách nhiệm, vừa khiến sếp phải nhìn lại cách phân phối công việc.
Một “Không” đúng lúc đôi khi còn có giá trị hơn 100 giờ OT.

 

8️⃣ OT không phải tấm vé bảo hiểm cho sự an toàn

Nhiều người nghĩ rằng OT nhiều thì sếp sẽ thấy nỗ lực, và khi công ty khó khăn, mình sẽ được “ưu tiên giữ lại”.
Nhưng xin lỗi, hiện thực phũ phàng hơn thế.
Khi công ty phải cắt giảm, họ không nhìn ai OT nhiều — họ nhìn vào cost và business value.
Lúc cần layoff, “người chăm chỉ” hay “người thức khuya” cũng có thể bị gọi tên như ai.
👉 OT không giúp bạn nằm vùng an toàn.
Thứ giúp bạn an toàn là năng lực, khả năng thích ứng và sự tự tôn nghề nghiệp.

 

9️⃣ Cuối cùng: OT không sai — sai là khi bạn quên mất lý do mình OT

Nếu bạn OT để học hỏi, để trau dồi, để tiến lên — đó là hành trình trưởng thành.
Nhưng nếu bạn OT vì sợ, vì nể, hoặc vì nghĩ “ai cũng OT thì mình cũng nên”, thì đó là lúc bạn đang mất phương hướng.
Hãy nhớ giúp mình là: OT chỉ đáng giá khi nó khiến bạn mạnh hơn, chứ không khiến bạn mệt hơn.

 

🔹 Đôi lời gửi gắm 💬

Mình biết, nhiều bạn trong ngành vẫn đang OT free — ngày qua ngày, tháng qua tháng — với niềm tin rằng “rồi sếp sẽ thấy được nỗ lực của mình”.
Nhưng xin lỗi, thực tế đôi khi không đẹp như thế.
Sếp có thể thấy, nhưng công ty thì chỉ thấy số giờ và sản lượng.
Nếu bạn không tự định giá bản thân, sẽ luôn có người định giá bạn thấp hơn giá trị thật của bạn. Và nếu một ngày bạn mệt mỏi, đừng tự trách mình yếu đuối.
Không ai có thể “cống hiến mãi mãi” trong một môi trường không công bằng.

“Chúng ta không sinh ra để làm anh hùng cứu dự án.
Chúng ta chỉ muốn làm một người bình thường — làm đúng, làm đủ, và được trả công xứng đáng.”

Nên nếu bạn đang OT Free, hãy dừng lại một chút, hít sâu và tự hỏi:

“Cái mình đang giữ — là tinh thần trách nhiệm, hay là thói quen cam chịu?”

Chúc mọi người luôn giữ được trái tim nhiệt huyết, nhưng cũng đủ tỉnh táo để không bị lợi dụng lòng tốt của mình.
IT có thể là ngành khắc nghiệt, nhưng cũng là nơi bạn học được nhiều nhất — miễn là bạn đừng quên bảo vệ chính mình.