Trong vài năm trở lại đây, ngành công nghệ thông tin (IT) ở Việt Nam đã trở thành một trong những ngành phát triển nhanh nhất, mang lại hàng loạt cơ hội việc làm hấp dẫn. Tuy nhiên, điều nghịch lý đang xảy ra: ngành IT vừa thừa nhân lực, vừa thiếu nhân lực. Câu chuyện tưởng chừng như mâu thuẫn này đang đặt ra nhiều vấn đề cho cả doanh nghiệp và người lao động. Liệu đây là do thị trường lao động IT thiếu cân bằng, hay vì cả doanh nghiệp lẫn hệ thống đào tạo chưa làm tốt nhiệm vụ của mình?
1. Thừa Nhân Lực Fresher – Cung Nhiều Nhưng Cầu Ít
Hiện nay, mỗi năm có hàng nghìn sinh viên tốt nghiệp từ các trường đại học, cao đẳng chuyên ngành IT. Các chương trình đào tạo IT ngày càng phổ biến và thu hút đông đảo sinh viên tham gia. Số lượng nhân sự fresher và intern (mới ra trường, ít kinh nghiệm) dư thừa nhưng lại gặp khó khăn trong việc tìm kiếm việc làm. Điều này dẫn đến một câu hỏi lớn: Tại sao doanh nghiệp không tận dụng nguồn nhân lực dồi dào này?
Chất lượng đào tạo không đáp ứng nhu cầu thực tế?
Một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng thừa nhân lực mới vào nghề chính là khoảng cách giữa lý thuyết và thực tiễn. Sinh viên tốt nghiệp có kiến thức nền tảng, nhưng khi bước vào thực tế công việc, nhiều người bị “choáng ngợp” bởi yêu cầu cao của các công ty. Doanh nghiệp hiện nay cần những kỹ năng mà các chương trình đào tạo chưa kịp cập nhật, như công nghệ mới (AI, blockchain, cloud computing) và khả năng làm việc với các dự án phức tạp.
Doanh nghiệp có đang kỳ vọng quá cao?
Nhiều doanh nghiệp yêu cầu ứng viên ngay từ fresher phải có kiến thức sâu rộng và kỹ năng làm việc như một nhân sự có kinh nghiệm. Fresher bị đặt vào thế khó, vì trong khi học lý thuyết là bắt buộc, họ lại thiếu cơ hội thực hành trong môi trường thực tế. Điều này khiến nhiều ứng viên bị loại ngay từ vòng gửi xe, mặc dù có tiềm năng phát triển nếu được đào tạo thêm.
2. Thiếu Nhân Lực Senior – Nhu Cầu Lớn, Cung Hạn Chế
Ngược lại, khi nói đến các vị trí senior (có kinh nghiệm từ 3-5 năm trở lên), thị trường lao động IT lại đối mặt với tình trạng thiếu hụt trầm trọng. Các kỹ sư phần mềm giỏi, quản lý dự án IT, chuyên gia dữ liệu đều đang là những “hàng hiếm” mà các công ty tranh nhau chiêu mộ.
Lý do thiếu hụt nhân sự cấp cao
Nguyên nhân chính là do tốc độ phát triển chóng mặt của công nghệ. Công nghệ thay đổi quá nhanh, khiến nhiều nhân sự không theo kịp và không đủ thời gian nâng cấp kỹ năng. Các công ty không chỉ cần người biết sử dụng công nghệ, mà còn cần những người có khả năng sáng tạo, quản lý dự án, và giải quyết vấn đề phức tạp – những kỹ năng chỉ có thể có sau nhiều năm kinh nghiệm.
Tình trạng “chảy máu chất xám”
Một vấn đề khác là nhiều nhân sự IT trình độ cao chọn làm việc cho các công ty nước ngoài hoặc làm việc từ xa cho các công ty quốc tế với mức lương hấp dẫn hơn. Điều này khiến các doanh nghiệp Việt Nam gặp khó khăn trong việc giữ chân nhân tài, dẫn đến sự thiếu hụt nhân sự cấp cao ngày càng nghiêm trọng.
3. Nguyên Nhân Gốc Rễ: Chiến Lược Tuyển Dụng Và Đào Tạo Sai Lầm?
Một câu hỏi lớn được đặt ra: Nguyên nhân của sự thừa – thiếu này đến từ đâu? Liệu có phải do chiến lược tuyển dụng và đào tạo của doanh nghiệp đang có vấn đề?
Doanh nghiệp có đang quá chú trọng vào tuyển dụng hơn là đào tạo?
Nhiều doanh nghiệp công nghệ hiện nay chỉ tập trung vào việc tìm kiếm nhân sự sẵn sàng làm việc ngay, mà không đầu tư thời gian và chi phí vào việc đào tạo fresher. Đào tạo nội bộ là một chiến lược lâu dài nhưng lại không được nhiều công ty áp dụng. Họ thích tuyển dụng những nhân sự đã có kinh nghiệm thay vì phát triển từ nguồn lực có sẵn. Đây có thể là một sai lầm lớn, vì không phải lúc nào cũng dễ dàng tìm được nhân sự trình độ cao trên thị trường lao động cạnh tranh.
Thiếu chính sách phát triển từ fresher lên senior
Nhiều công ty chưa có lộ trình phát triển rõ ràng cho fresher. Điều này khiến nhiều nhân sự trẻ không biết làm sao để nâng cao kỹ năng và tiến xa hơn trong sự nghiệp. Nếu có một lộ trình rõ ràng từ intern, fresher đến các vị trí senior, doanh nghiệp có thể giải quyết được vấn đề thiếu hụt nhân sự cấp cao mà không phải đối mặt với tình trạng thừa ứng viên ít kinh nghiệm.
4. Giải Pháp: Cân Bằng Cung – Cầu
Để giải quyết vấn đề này, cần có sự hợp tác từ cả hai phía: doanh nghiệp và ngành giáo dục.
1. Đổi mới chương trình đào tạo IT
Các trường đại học và trung tâm đào tạo cần phải cập nhật giáo trình, tập trung nhiều hơn vào thực hành và ứng dụng công nghệ mới. Các chương trình liên kết giữa doanh nghiệp và trường đại học để sinh viên có thể thực tập trong các dự án thực tế sẽ giúp họ chuẩn bị tốt hơn khi bước vào thị trường lao động.
2. Doanh nghiệp cần đầu tư vào đào tạo nội bộ
Các công ty IT nên xem xét việc thiết lập các chương trình mentorship, giúp fresher được hướng dẫn bởi các nhân sự giàu kinh nghiệm. Điều này không chỉ giúp nhân sự trẻ phát triển nhanh chóng mà còn xây dựng một nguồn nhân lực có khả năng đáp ứng nhu cầu của công ty trong dài hạn.
3. Phát triển lộ trình nghề nghiệp rõ ràng
Doanh nghiệp cần xây dựng lộ trình phát triển nghề nghiệp từ cấp fresher đến senior một cách rõ ràng và minh bạch, nhằm giữ chân và phát triển nhân tài nội bộ. Điều này không chỉ giúp giảm chi phí tuyển dụng, mà còn tăng khả năng giữ chân nhân tài trong dài hạn.
5. Kết Luận: Sự Mất Cân Bằng Trong Ngành IT Việt Nam
Ngành IT ở Việt Nam đang đối mặt với một nghịch lý khó giải quyết: thừa nhân lực fresher nhưng lại thiếu nhân lực senior. Nguyên nhân sâu xa đến từ cả hệ thống giáo dục, chiến lược tuyển dụng, và sự thiếu đầu tư vào đào tạo nội bộ. Để cân bằng giữa cung và cầu, cần có sự thay đổi về cách thức đào tạo cũng như cách tiếp cận nhân sự của các doanh nghiệp.
Liệu ngành IT Việt Nam có thể thoát khỏi sự mất cân bằng này, hay sẽ tiếp tục rơi vào vòng xoáy thừa – thiếu nhân lực? Đây là câu hỏi không dễ trả lời, nhưng việc nhận diện rõ ràng vấn đề là bước đầu tiên để tìm kiếm giải pháp.